กลอน แปด สุนทร ภู่ แผนผัง โครงสร้าง กลอน แปด สุนทร ภู่ 2 บท

กลอน แปด สุนทร ภู่ แผนผัง โครงสร้าง กลอน แปด สุนทร ภู่ 2 บท เพื่อเป็นตัวอย่างในการศึกษา เพื่อเขียนบทกลอนวันสุนทรภู่ อย่างถูกต้อง เรามีตัวอย่าง โครงสร้าง มาให้ศึกษาดังนี้

กลอน แปด สุนทร ภู่

กลอน แปด สุนทร ภู่

กลอน แปด สุนทร ภู่

กลอน แปด สุนทร ภู่

กลอน แปด สุนทร ภู่

กลอน แปด สุนทร ภู่

กลอน แปด สุนทร ภู่

กลอน แปด สุนทร ภู่

กลอน แปด สุนทร ภู่

กลอนสุนทรภู่ อ่าน กลอน แปด วัน สุนทร ภู่ มากที่สุด เท่าที่จะหาได้

กลอนสุนทรภู่ อ่าน กลอน แปด วัน สุนทร ภู่ มากที่สุด เท่าที่จะหาได้

กลอนสุนทรภู่

เว็บ รวม กลอน แปด วัน สุนทร ภู่ มากที่สุด เท่าที่จะหาได้ และกลอนอื่นๆ ที่แต่งขึ้นเนื่องในวันสุนทรภู้ ของไทย ก่อนอ่าน มาทราบประวัติ ของท่าน สุนทรภู่ กันก่อนนะครับ น้องๆ


กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก สุภาษิตสอนหญิง

จะนุ่งห่มดูพอสมศักดิ์สงวน          ให้สมควรรับพักตร์ตามศักดิ์ศรี
จะผัดหน้าทาแป้งแต่งอินทรีย์          ดูฉวีผิวเนื้ออย่าเหลือเกิน
จะเก็บไรปล่อยผมให้สมพักตร์          บำรุงศักดิ์ตามศรีมิให้เขิน
เป็นสุภาพราบเรียบแลเจริญ          คงมีผู้สรรเสริฐอนงค์ทรง
ใครเห็นน้องต้องนิยมชมไม่ขาด          ว่าฉลาดแต่งร่างเหมือนอย่างหงส์
ถึงรูปงามทรามสงวนนวลอนงค์          ไม่รู้จักแต่งองค์ก็เสียงาม


กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก สุภาษิตสอนหญิง

มีสลึงพึงประจบให้ครบบาท
อย่าให้ขาดสิ่งของต้องประสงค์
จงมักน้อยกินน้อยค่อยบรรจง
อย่าจ่ายลงให้มากจะยากนาน


อย่างหม่อมฉันอันที่ดีและชั่ว

ถึงลับตัวแต่ก็ชื่อเขาลือฉาว

เป็นอาลักษณ์นักเลงทำเพลงยาว

เขมรลาวลือเลื่องถึงเมืองนคร

กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก เพลงยาวถวายโอวาท

===================

จงทราบความตามจริงทุกสิ่งสิ้น

อย่านึกนินทาแกล้งแหนงไฉน

นักเลงกลอนนอนเปล่าก็เศร้าใจ

จึงร่ำไรเรื่องร้างเล่นบ้างเอยฯ

กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก นิราศภูเขาทอง


===================

ถึงบางพูดพูดดีเป็นศรีศักดิ์

มีคนรักรสถ้อยอร่อยจิต

แม้นพูดชั่วตัวตายทำลายมิตร

จะชอบผิดในมนุษย์เพราะพูดจาฯ

กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก นิราศภูเขาทอง


===================

ถึงโรงเหล้าเตากลั่นควันโขมง

มีคันโพงผูกสายไว้ปลายเสา

โอ้บาปกรรมน้ำนรกเจียวอกเรา

ให้มัวเมาเหมือนหนึ่งบ้าเป็นน่าอาย

ทำบุญบวชกรวดน้ำขอสำเร็จ

สรรเพชญโพธิญาณประมาณหมาย

ถึงสุราพารอดไม่วอดวาย

ไม่ใกล้กรายแกล้งเมินก็เกินไป

ไม่เมาเหล้าแล้วแต่เรายังเมารัก

สุดจะหักห้ามจิตคิดไฉน

ถึงเมาเหล้าเช้าสายก็หายไป

แต่เมาใจนี้ประจำทุกค่ำคืนฯ

กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก นิราศภูเขาทอง


===================

แม่รักลูก ลูกก็รู้ อยู่ว่ารัก

ใครอื่นสัก หมื่นแสน ไม่แม้นเหมือน

จะกินนอน วอนว่า เมตตาเตือน

จะจากเรือน ร้างแม่ ก็แต่กาย

กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก ขุนช้างขุนแผน


===================

แล้วสอนว่าอย่าไว้ใจมนุษย์

มันแสนสุดลึกล้ำเหลือกำหนด

ถึงเถาวัลย์พันเกี่ยวที่เลี้ยวลด

ก็ไม่คดเหมือนหนึ่งในน้ำใจคน

กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก สุดสาคร


===================

จะหักอื่น ขืนหัก ก็จักได้

หักอาลัย นี้ไม่หลุด สุดจะหัก

สารพัด ตัดขาด ประหลาดนัก

แต่ตัดรัก นี้ไม่ขาด ประหลาดใจ

กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก นิราศอิเหนา


===================

อันความคิดวิทยาเหมือนอาวุธ

ประเสริฐสุดซ่อนใส่เสียในฝัก

สงวนคมสมนึกใครฮึกฮัก

จึงค่อยชักเชือดฟันให้บรรลัย

กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก เพลงยาวถวายโอวาท


===================

มีสลึงพึงบรรจบให้ครบบาท

อย่าให้ขาดสิ่งของต้องประสงค์

จงมักน้อยกินน้อยค่อยบรรจง

อย่าจ่ายลงให้มากจะยากนาน

กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก สุภาษิตสอนหญิง


===================

อันอ้อยตาลหวานลิ้นแล้วสิ้นซาก

แต่ลมปากหวานหูไม่รู้หาย

แม้นเจ็บอื่นหมื่นแสนจะแคลนคลาย

เจ็บจนตายเพราะเหน็บให้เจ็บใจ

กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก เพลงยาวถวายโอวาท


===================

บัดเดี๋ยวดังหงั่งเหง่งวังเวงแว่ว

สะดุ้งแล้วเหลียวแลชะแง้หา

เห็นโยคีขี่รุ้งพุ่งออกมา

ประคองพาขึ้นไปจนบนบรรพต

แล้วสอนว่าอย่าไว้ใจมนุษย์

มันแสนสุดลึกล้ำเหลือกำหนด

ถึงเถาวัลย์พันเกี่ยวที่เลี้ยวลด

ก็ไม่คดเหมือนหนึ่งในน้ำใจคน

กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก พระอภัยมณี

(ตอน พระฤาษีสอนสุดสาคร)


===================

แม้นใครรักรักมั่งชังชังตอบ

ให้รอบคอบคิดอ่านนะหลานหนา

รู้สิ่งไรไม่สู้รู้วิชา

รู้รักษาตัวรอดเป็นยอดดี

กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก พระอภัยมณี

(ตอน พระฤาษีสอนสุดสาคร)


===================

อันนินทากาเลเหมือนเทน้ำ

ไม่ชอกช้ำเหมือนเอามีดมากรีดหิน

แค่องค์พระปฎิมายังราคิน

คนเดินดินหรือจะสิ้นคนนินทา

กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก พระอภัยมณี


===================

เขาย่อมเปรียบเทียบความว่ายามรัก

แต่น้ำผักต้มขมชมว่าหวาน

ครั้นรักจางห่างเหินไปเนิ่นนาน

แต่น้ำตาลว่าเปรี้ยวไม่เหลียวแล

กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก พระอภัยมณี


===================

ถึงม้วยดินสิ้นฟ้ามหาสมุทร

ไม่สิ้นสุดความรักสมัครสมาน

แม้เกิดในใต้ฟ้าสุธาธาร

ขอพบพานพิศวาสไม่คลาดคลา

แม้เนื้อเย็นเป็นห้วงมหรรณพ

พี่ขอพบศรีสวัสดิ์เป็นมัจฉา

แม้เป็นบัวตัวพี่เป็นภุมรา

เชยผกาโกสุมประทุมทอง

แม้เป็นถ้ำอำไพใคร่เป็นหงส์

จะร่อนลงสิงสู่เป็นคู่สอง

ขอติดตามทรามสงวนนวลละออง

เป็นคู่ครองพิศวาสทุกชาติไป

กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก พระอภัยมณี

(ตอน พระอภัยมณีเกี้ยวนางละเวง ได้ถูกนำไปดัดแปลงเล็กน้อยกลายเป็นเพลง คำมั่นสัญญา)


===================


พระฟังความพราหมณ์น้อยสนองถาม

อันดนตรีมีคุณทุกอย่างไป

ถึงมนุษย์ครุฑาเทวราช

แม้นปี่เราเป่าไปให้ได้ยิน

ให้ใจอ่อนนอนหลับลืมสติ

ซึ่งสงสัยไม่สิ้นในวิญญาณ์

แล้วหยิบปี่ที่ท่านอาจารย์ให้

พระเป่าเปิดนิ้วเอกวิเวกดัง         จึงเล่าความจะแจ้งแถลงไข

ย่อมใช้ได้ดังจินดาค่าบุรินทร์

จตุบาทกลางป่าพนาสิณฑ์

ก็สุดสิ้นโทโสที่โกรธา

อันลัทธิดนตรีดีหนักหนา

จงนิทราเถิดจะเป่าให้เจ้าฟัง

เข้าพิงพฤกษาไทรดังใจหวัง

สำเนียงวังเวงแว่วแจ้วจับใจฯ

กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก พระอภัยมณี

(ตอน คุณวิเศษ ของดนตรี พระอภัยมณีอธิบายความวิเศษของ ดนตรีให้ศรีสุวรรณและสามพราหมณ์ฟัง)


===================


แล้วตรัสบอกลูกน้อยกลอยสวาท

อันรักษาศีลสัตย์กัตเวที

ทรลักษณ์อักตัญญุตาเขา

ให้ทุกข์ร้อนงอนหง่อทรพล

เพราะบิดามาด้วยอุศเรนนี้

เจ้าทำผิดก็เหมือนพ่อทรยศ           เจ้าหน่อเนื้อเชื้อชาติดังราชสีห์

ย่อมเป็นที่สรรเสริญเจริญคน

เทพเจ้าก็จะแช่งทุกแห่งหน

พระเวทมนตร์เสื่อมคลายทำลายยศ

คุณเขามีมากล้นพ้นกำหนด

จงออมอดเอ็นดูพ่อแต่พองามฯ

กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก พระอภัยมณี

(ตอน พระอภัยมณีขอร้องสินสมุทร ให้คืนนางสุวรรณมาลีแก่อุศเรน)


===================


ประเวณีตีงูให้หลังหัก

จระเข้ใหญ่ไปถึงน้ำมีกำลัง

อันแม่ทัพจับได้แล้วไม่ฆ่า

ต้องตำรับจับให้มั่นคั้นให้ตาย

จะพลิกพลิ้วชิวหาเป็นอาวุธ

ต้องตัดศึกลึกล้ำที่สำคัญ           มันก็มักทำร้ายเมื่อภายหลัง

เหมือนเสือขังเข้าถึงดงก็คงร้าย

ไปข้างหน้าศึกจะใหญ่ขึ้นใจหาย

จะทำภายหลังยากลำบากครัน

ประหารบุตรเจ้าลังกาให้อาสัญ

นางหมายมั่นมุ่งเห็นจะเป็นการฯ

กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก พระอภัยมณี

(ตอน นางวาลีเตือนสติพระอภัยมณี เมื่อพระอภัยมณีจะปล่อยอุศเรนไป)


===================


พระโหยหวลครวญเพลงวังเวงจิต

โอ้จากเรือนเหมือนนกที่จากรัง

ถึงยามค่ำย่ำฆ้องจะร้องไห้

โอ้ยามดึกดาวเคลื่อนเดือนก็คล้อย

หนาวอารมณ์ลมเรื่อยเฉื่อยเฉื่อยชื่น

แสนสงสารบ้านเรือนเพื่อนที่นอน

วิเวกแว่วแจ้วเสียงสำเนียงปี่

ลงนั่งโยกโงกหงับทับกันเอง           ให้คนคิดถึงถิ่นถวิลหวัง

อยู่ข้างหลังก็จะแลชะแง้คอย

ร่ำพิไรรัญจวนหวลละห้อย

น้ำค้างย้อยเย็นฉ่ำที่อัมพร

ระรวยรื่นรินรินกลิ่นเกสร

จะอาวรณ์อ้างว้างอยู่วังเวง

พวกโยธีทิ้งทวนชนวนเขนง

เสนาะเพลงเพลินหลับระงับไปฯ

กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก พระอภัยมณี

(ตอน พระอภัยมณีเป่าปี่ ช่วยศรีสุวรรณ สินสมุทร และพราหมณ์ทั้งสาม)


===================

เป็นสาวแซ่แร่รวยสวยสะอาด

ก็หมายมาดเหมือนมณีอันมีค่า

แม้นแตกร้าวรานร่อยถอยราคา

จะพลอยพาหอมหายจากกายนาง

อันตัวต่ำแล้วอย่าทำให้กายสูง

ดูเยี่ยงยูงแววยังมีที่วงหาง

ค่อยเสงี่ยมเจียมใจจะไว้วาง

ให้ต้องอย่างกริยาเป็นนารี ฯ

กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก สุภาษิตสอนหญิง


===================

มีสลึงพึงประจบให้ครบบาท

อย่าให้ขาดสิ่งของต้องประสงค์

จงมักน้อยกินน้อยค่อยบรรจง

อย่าจ่ายลงให้มากจะยากนาน

กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก สุภาษิตสอนหญิง


===================

จะพูดจาปราศรัยกับใครนั้น

อย่าตะคั้นตะคอกให้เคืองหู

ไม่ควรพูดอื้ออึ้งขึ้นมึงกู

คนจะหลู่ล่วงลามไม่ขามใจ

กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก สุภาษิตสอนหญิง


===================

เป็นมนุษย์สุดนิยมเพียงลมปาก

จะได้ยากโหยหิวเพราะชิวหา

แม้นพูดดีมีคนเขาเมตตา

จะพูดจาพิเคราะห์ให้เหมาะความ

กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก พระอภัยมณี


===================

รู้วิชาก็ให้รู้เป็นครูเขา

จึงจะเบาแรงตนช่วยขนขวาย

มีข้าไทใช้สอย ค่อยสบาย

ตัวเป็นนายโง่เง่าบ่าวไม่เกรง

กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก พระอภัยมณี


===================

แม้นชายใดใจประสงค์มาหลงรัก

ให้รู้จักเชิงชายที่หมายมั่น

อันความรักของชายนี้หลายชั้น

เขาว่ารักรักนั้นประการใด

จงพินิจพิศดูให้รู้แน่

อย่าทำแต่ใจเร็วจะเหลวไหล

เปรียบเหมือนปริศนาอย่าไว้ใจ

มันมักไพล่แพลงขุมเป็นหลุมพราง

กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก 'พระอภัยมณี'

แม่รักลูก ลูกก็รู้ อยู่ว่ารัก

ใครอื่นสัก หมื่นแสน ไม่แม้นเหมือน

จะกินนอนวอนว่า เมตตาเตือน

จะจากเรือน ร้างแม่ ก็แต่กาย

ลูกผู้ชายลายมือนั้นคือยศ

เจ้าจงอตส่าห์ทำสม่ำเสมียน

กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก ขุนช้างขุนแผน ตอนกำเนิดพลายงาม

(ขุนแผนสอนพลายงาม)


===================

เจ้าของตาลรักหวานขึ้นปีนต้น

เพราะดั้นด้นอยากลิ้มชิมรสหวาน

ครั้นได้รสสดสาวจากจาวตาล

ย่อมซาบซ่านหวานซึ้งตรึงถึงทรวง

ไหนจะยอมให้เจ้าหล่นลงเจ็บอก

เพราะอยากวกขึ้นลิ้นชิมของหวง




กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก นิราศพระบาท

เจ้าของตาลรักหวานขึ้นปีนต้น
ระวังตนตีนมือระมัดมั่น
เหมือนคบคนคำหวานรำคาญครัน
ถ้าพลั้งพลันเจ็บอกเหมือนตกตาล


กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก พระอภัยมณี

ไม่นุ่งผ้าคากรองครองหนังเสือ          ประหลาดเหลือโล่งโต้งโม่งโค่งขัน
น่าเหียนรากปากมีแต่ขี้ฟัน          กรนสนั่นนอนร้ายเหมือนป่ายปีน
ประหลาดใจใยหนอไม่นุ่งผ้า          จะเป็นบ้าไปหรือว่าถือศีล
หนวดถึงเข่าเคราถึงนมผมถึงตีน          ฝรั่งจีนแขกไทยก็ใช่ที



กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก นิราศพระแท่นดงรัง

ถึงมีเพื่อนก็เหมือนพี่ไม่มีเพื่อน
เพราะไม่เหมือนนุชนาฏที่มาดหมาย
มีเพื่อนเล่นก็ไม่เหมือนกับเพื่อนตาย
มีเพื่อนชายก็ไม่เหมือนกับเพื่อนชม

ถึงจะมีวิมานสถานทิพย์
ให้ลอยลิบเลิศมนุษย์สุดประถม
ถ้าไม่มีคู่เคียงเรียงภิรมณ์
จะตรอมตรมตรึกหาเป็นอาจินต์



กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก นิทานพระไชยสุริยา

กลางไพรไก่ขันบรรเลง          ฟังเสียงเพียงเพลง          ซอเจ้งจำเรียงเวียงวัง
ยูงทองร้องกระโต้งโห่งดัง          เพียงฆ้องกลองระฆัง          แตรสังข์สังสดาลขานเสียง
กะลิงกะลางนางนวลนอนเรียง          พระยาลอคลอเคียง          แอ่นเอี้ยงอีโก้งโทงเทง
ค้อนทองเสียงร้องป๋องเป๋ง          เพลินฟังวังเวง          อีเก้งเริงร้องลองเชิง
ฝูงละมั่งฝังดินกินเพลิง          คางแข็งแรงเริง          ยืนเบิ่งบึ้งหน้าตาโพลง
ป่าสูงยูงยางช้างโขลง          อึงคะนึงผึงโผง          โยงกันเล่นน้ำคล่ำไป



กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก นิทานโคบุตร

โฉมอำพันมาลาน้ำตาไหล เห็นชาวในพระสนมมาคับคั่ง
ค่อยหยุดยืนฝืนองค์ทรงประทัง เหลียวมาสั่งสาวสวรรค์กำนัลใน
จงปกป้องครองกันเป็นผาสุก อย่ามีทุกข์เศร้าสร้อยละห้อยไห้
เรามีกรรมจำลาเจ้าคลาไคล หักพระทัยออกจากทวารา



กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก พระอภัยมณี

ในเพลงปี่ ว่าสาม พี่พราหมณ์เอ๋ย
ยังไม่เคย ชมชิด พิสมัย
ถึงร้อยรส บุปผา สุมาไลย
จะชื่นใจ เหมือนสตรี ไม่มีเลย




กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก นิทานสิงหไกรภพ

ซึ่งสัจจังที่ตั้งเมตตาจิต          มิได้คิดแสร้งเสกอุเบกษา
ด้วยเลี้ยงคงคาประลัยจนใหญ่มา          ทั้งเวลากินนอนไม่ร้อนรน
มันกลับขวิดคิดร้ายทำลายล้าง          ฆ่าผู้สร้างสืบสายฝ่ายกุศล
เสียชีวิตก็เพราะคิดเมตตาคน          ทั้งสากลจงเห็นเป็นพยาน



กลอนสุนทรภู่ บางตอนจาก นิทานลักษณวงศ์

พอสิ้นแสงสุริยาในอากาศ          ก็โอภาสจันทร์แจ่มจำรัสฉาย
น้ำค้างโรยโปรยปรายกระจายพราย          พระพายชายพัดเชยรำเพยพาน
เสาวคนธ์หล่นโรยมารื่นรื่น          เจ้าพลิกฟื้นวรองค์น่าสงสาร
ไม่เห็นองค์มารดายุพาพาล          ยิ่งแดดาลเดือดดิ้นอยู่โดยเดียว





ประวัติสุนทรภู่       
 พระสุนทรโวหาร (ภู่) มีนามเดิมว่า ภู่ เป็นบุตรขุนศรีสังหาร (พลับ) และแม่ช้อย เกิดในรัชกาลที่ ๑ กรุงรัตนโกสินทร์ เมื่อวันจันทร์ เดือนแปด ขึ้นหนึ่งค่ำ ปีมะเมีย จุลศักราช ๑๑๔๘ เวลาสองโมงเช้า ตรงกับวันที่ ๒๖ มิถุนายน พ.ศ.๒๓๒๙ ที่บ้านใกล้กำแพงวังหลัง คลองบางกอกน้อย



บทความ เนื้อเรื่อง หรือ คำอธิบาย โดยละเอียด
วัยเด็ก (พ.ศ.๒๓๒๙ - ๒๓๔๙) แรกเกิด - อายุ ๒๐ ปี

พระสุนทรโวหาร (ภู่) มีนามเดิมว่า ภู่ เป็นบุตรขุนศรีสังหาร (พลับ) และแม่ช้อย เกิดในรัชกาลที่ ๑ กรุงรัตนโกสินทร์ เมื่อวันจันทร์ เดือนแปด ขึ้นหนึ่งค่ำ ปีมะเมีย จุลศักราช ๑๑๔๘ เวลาสองโมงเช้า ตรงกับวันที่ ๒๖ มิถุนายน พ.ศ.๒๓๒๙ ที่บ้านใกล้กำแพงวังหลัง คลองบางกอกน้อย
สุนทรภู่เกิดได้ไม่นาน บิดามารดาก็หย่าจากกัน ฝ่ายบิดากลับไปบวชที่บ้านกร่ำ เมืองแกลง ส่วนมารดา คงเป็นนางนมพระธิดา ในกรมพระราชวังหลัง (กล่าวกันว่าพระองค์เจ้าจงกล หรือเจ้าครอกทองอยู่) ได้แต่งงานมีสามีใหม่ และมีบุตรกับสามีใหม่ ๒ คน เป็นหญิง ชื่อฉิมและนิ่ม ตัวสุนทรภู่เองได้ถวายตัว เป็นข้าในกรมพระราชวังหลังตั้งแต่ยังเด็ก

สุนทรภู่เป็นคนเจ้าบทเจ้ากลอน สันทัดทั้งสักวาและเพลงยาว เมื่อรุ่นหนุ่ม เกิดรักใคร่ชอบพอ กับนางข้าหลวง ในวังหลัง ชื่อแม่จัน ครั้นความทราบถึง กรมพระราชวังหลัง พระองค์ก็กริ้ว รับสั่งให้นำสุนทรภู่ และจันไปจองจำทันที แต่ทั้งสองถูกจองจำได้ไม่นาน

เมื่อกรมพระราชวังหลังเสด็จทิวงคตในปี พ.ศ. ๒๓๔๙ ทั้งสองก็พ้นโทษออกมา เพราะเป็นประเพณีแต่โบราณ ที่จะมีการ ปล่อยนักโทษ เพื่ออุทิศส่วนพระราชกุศลแด่ พระมหากษัตริย์หรือพระราชวงศ์ ชั้นสูงเมื่อเสด็จสวรรคต หรือทิวงคตแล้ว แม้จะพ้นโทษ สุนทรภู่และจันก็ยังมิอาจสมหวังในรัก สุนทรภู่ถูกใช้ไปชลบุรี ดังความตอนหนึ่งในนิราศเมืองแกลงว่า

"จะกรวดน้ำคว่ำขันจนวันตาย แม้เจ้านายท่านไม่ใช้แล้วไม่มา"

แต่เจ้านายท่านใดใช้ไป และไปธุระเรื่องใดไม่ปรากฎ อย่างไรก็ดี สุนทรภู่ได้เดินทางเลยไปถึงบ้านกร่ำ เมืองแกลง จังหวัดระยอง เพื่อไปพบบิดาที่จากกันกว่า ๒๐ ปี สุนทรภู่เกิดล้มเจ็บหนักเกือบถึงชีวิต กว่าจะกลับมากรุงเทพฯ ก็ล่วงถึงเดือน ๙ ปี พ.ศ.๒๓๔๙



วัยฉกรรจ์ (พ.ศ.๒๓๕๐ - ๒๓๕๙) อายุ ๒๑ - ๓๐ ปี

หลังจากกลับจากเมืองแกลง สุนทรภู่ได้เป็นมหาดเล็กของพระองค์เจ้าปฐมวงศ์ พระโอรสองค์เล็ก ของกรมพระราชวังหลัง ซึ่งทรงผนวชอยู่ที่วัดระฆัง ในช่วงนี้ สุนทรภู่ก็สมหวังในรัก ได้แม่จันเป็นภรรยา

สุนทรภู่คงเป็นคนเจ้าชู้ แต่งงานได้ไม่นาน ก็เกิดระหองระแหงกับแม่จัน ยังไม่ทันคืนดี สุนทรภู่ก็ต้อง ตามเสด็จพระองค์เจ้า ปฐมวงศ์ไปนมัสการพระพุทธบาท จ.สระบุรี ในวันมาฆบูชา สุนทรภู่ได้แต่งนิราศ เรื่องที่สองขึ้น คือ นิราศพระบาท สุนทรภู่ตามเสด็จกลับถึงกรุงเทพฯ ในเดือน ๓ ปี พ.ศ.๒๓๕๐

สุนทรภู่มีบุตรกับแม่จัน ๑ คน ชื่อหนูพัด แต่ชีวิตครอบครัวก็ยังไม่ราบรื่นนัก ในที่สุดแม่จันก็ร้างลาไป พระองค์เจ้าจงกล (เจ้าครอก ทองอยู่) ได้รับอุปการะหนูพัดไว้ ชีวิตของท่านสุนทรภู่ช่วงนี้คงโศกเศร้ามิใช่น้อย

ประวัติชีวิตของสุนทรภู่ในช่วงปี พ.ศ.๒๓๕๐ - ๒๓๕๙ ก่อนเข้ารับราชการ ไม่ชัดแจ้ง แต่เชื่อว่าท่าน หนีความเศร้าออกไป เพชรบุรี ทำไร่ทำนาอยู่กับหม่อมบุญนาคในพระราชวังหลัง ดังความตอนหนึ่งในนิราศ เมืองเพชร ที่ท่านย้อนรำลึกความหลัง สมัยหนุ่ม ว่า

"ถึงต้นตาลบ้านคุณหม่อมบุญนาค เมื่อยามยากจนมาได้อาศัย
มารดาเจ้าคราวพระวังหลังครรไล มาทำไร่ทำนา ท่านการุญ"



รับราชการครั้งที่ ๑ (พ.ศ.๒๓๕๙ - ๒๓๖๗) อายุ ๓๐ - ๓๘ ปี

พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ทรงเป็นมหากวีและทรงสนพระทัยเรื่องการละครเป็นอย่างยิ่ง ในรัชสมัยของ พระองค์ ได้กวดขันการฝึกหัดวิธีรำจนได้ที่ เป็นแบบอย่างของละครรำมาตราบทุกวันนี้ พระองค์ยังทรงพระราชนิพนธ์บทละคร ขึ้นใหม่อีกถึง ๗ เรื่อง มีเรื่องอิเหนาและเรื่องรามเกียรติ์ เป็นต้น

มูลเหตุที่สุนทรภู่ได้เข้ารับราชการ น่าจะเนื่องมาจากเรื่องละครนี้เอง ไม่น่าจะเกี่ยวข้องกับกรณีทอดบัตรสนเท่ห์ เพราะจากกรณี บัตรสนเท่ห์นั้น คนที่มีส่วนเกี่ยวข้องถูกประหารชีวิตถึง ๑๐ คน แม้แต่ นายแหโขลน คนซื้อกระดาษดินสอ ก็ยังถูกประหารชีวิต ด้วย มีหรือสุนทรภู่จะรอดชีวิตมาได้ นอกจากนี้ สุนทรภู่เป็นแต่เพียงไพร่ มีชีวิตอยู่นอกวังหลวง ช่วงอายุก่อนหน้านี้ก็วนเวียน และเวียนใจอยู่กับเรื่องความรัก ที่ไหนจะมี เวลามายุ่งเกี่ยวกับเรื่องการเมือง

(กรณีวิเคราะห์นี้ มิได้รับรองโดยนักประวัติศาสตร์ เป็นความเห็นของคุณปราโมทย์ ทัศนาสุวรรณ เขียนไว้ในหนังสือ "เที่ยวไปกับสุนทรภู่" ซึ่งเห็นว่ามูลเหตุที่สุนทรภู่ได้เข้า รับราชการ น่าจะมาจากเรื่องละครมากกว่าเรื่องอื่น ซึ่งข้าพเจ้า พิเคราะห์ดูก็เห็นน่าจะจริง ผิดถูกเช่นไรโปรดใช้วิจารณญาณ)

อีกคราวหนึ่งเมื่อทรงพระราชนิพนธ์เรื่องรามเกียรติ์ตอนศึกสิบขุนสิบรถ ทรงพระราชนิพนธ์บทชมรถทศกัณฐ์ว่า

"๏ รถที่นั่ง บุษบกบัลลังก์ตั้งตระหง่าน
กว้างยาวใหญ่เท่าเขาจักรวาล ยอดเยี่ยมเทียมวิมานเมืองแมน
ดุมวงกงหันเป็นควันคว้าง เทียมสิงห์วิ่งวางข้างละแสน
สารถีขี่ขับเข้าดงแดน พื้นแผ่นดินกระเด็นไปเป็นจุณ"

ทรงพระราชนิพนธ์มาได้เพียงนี้ ทรงนึกความที่จะต่อไปอย่างไรให้สมกับที่รถใหญ่โตปานนั้นก็นึกไม่ออก
จึงมีรับสั่งให้สุนทรภู่แต่งต่อ สุนทรภู่แต่งต่อว่า


"นทีตีฟองนองระลอก กระฉอกกระฉ่อนชลข้นขุ่น
เขาพระเมรุเอนเอียงอ่อนละมุน อนนต์หนุนดินดานสะท้านสะเทือน
ทวยหาญโห่ร้องก้องกัมปนาท สุธาวาสไหวหวั่นลั่นเลื่อน
บดบังสุริยันตะวันเดือน คลาดเคลื่อนจัตุรงค์ตรงมา"


กลอนบทนี้เป็นที่โปรดปรานของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยยิ่งนัก นับแต่นั้นก็นับสุนทรภู่เป็นกวีที่ปรึกษาด้วย
อีกคนหนึ่ง ทรงตั้งเป็นที่ขุนสุนทรโวหาร พระราชทานที่ให้ปลูกเรือนที่ท่าช้าง และให้มีตำแหน่งเฝ้าฯ เป็นนิจ
แม้เวลาเสด็จประพาสก็โปรดฯ ให้สุนทรภู่ลงเรือพระที่นั่งไปด้วย เป็นพนักงานอ่านเขียนในเวลาทรงพระราชนิพนธ์บทกลอน



ออกบวช (พ.ศ.๒๓๖๗ - ๒๓๘๕) อายุ ๓๘ - ๕๖ ปี

วันที่ ๒๑ กรกฎาคม พ.ศ.๒๓๖๗ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยเสด็จสวรรคต นอกจากแผ่นดินและผืนฟ้าจะร่ำไห้ ไพร่ธรรมดาคนหนึ่งที่มีโอกาสสูงสุดในชีวิต ได้เป็นถึงกวีที่ปรึกษา ในราชสำนักก็หมดวาสนาไปด้วย

"ทรงขัดเคืองสุนทรภู่ว่าแกล้งประมาทอีกครั้งหนึ่ง แต่นั้นก็ว่าพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมึนตึงต่อสุนทรภู่มา จนตลอดรัชกาลที่ ๒ ... "

จะโดยตั้งใจหรือไม่ตั้งใจ เพียงคิดได้ด้วยเฉพาะหน้าตรงนั้นก็ตาม สุนทรภู่ก็ได้ทำการไม่เป็นที่พอพระราชหฤทัย ประกอบกับ ความอาลัยเสียใจหนักหนาในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย สุนทรภู่ จึงลาออกจากราชการ และตั้งใจบวชเพื่อสนอง พระมหากรุณาธิคุณ สุนทรภู่ได้เผยความในใจนี้ ในตอนหนึ่ง ของนิราศภูเขาทอง ว่า

"จะสร้างพรตอตส่าห์ส่งบุญถวาย ประพฤติฝ่ายสมถะทั้งวสา เป็นสิ่งของฉลองคุณมุลิกา ขอเป็นข้าเคียงพระบาททุกชาติไป"

เมื่อบวชแล้ว ท่านได้ออกจาริกแสวงบุญไปยังที่ต่างๆ เล่ากันว่า ท่านได้เดินทางไปยังหัวเมืองต่างๆ หลายแห่ง เช่นเมืองพิษณุโลก เมืองประจวบคีรีขันธ์ จนถึงเมืองถลางหรือภูเก็ต และเชื่อกันว่า ท่านคงจะเขียนนิราศเมืองต่างๆ นี้ไว้อย่างแน่นอน เพียงแต่ ยังค้นหาต้นฉบับไม่พบ

ชีพจรลงเท้าสุนทรภู่อีกครั้ง เมื่อท่านเกิดไปสนใจเรื่องเล่นแร่แปรธาตุและยาอายุวัฒนะ ถึงแก่อุตสาหะ ไปค้นหา ทำให้เกิด นิราศวัดเจ้าฟ้า และนิราศสุพรรณ ปี พ.ศ.๒๓๘๓ สุนทรภู่มาจำพรรษาอยู่ที่วัดเทพธิดาราม ท่านอยู่ที่นี่ได้ ๓ พรรษา คืนหนึ่งเกิดฝันร้าย ว่าชะตาขาด จะถึงแก่ชีวิต จึงได้แต่งเรื่องรำพันพิลาป ซึ่งทำให้ทราบเรื่องราว ในชีวิตของท่านอีก เป็นอันมาก จากนั้นจึงลาสิกขาบทเมื่อปี พ.ศ.๒๓๘๕ เพื่อเตรียมตัวจะตาย



รับราชการครั้งที่ ๒ (พ.ศ.๒๓๘๕ - ๒๓๙๘) อายุ ๕๖ - ๖๙ ปี

เมื่อสึกออกมา สุนทรภู่ได้รับพระมหากรุณาธิคุณจากพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว ครั้งทรง พระยศเป็นสมเด็จพระเจ้า น้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนอิศเรศรังสรรค์ โปรดอุปถัมภ์ให้สุนทรภู่ ไปอยู่พระราชวังเดิมด้วย ต่อมา กรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ ทรงพระเมตตา อุปการะสุนทรภู่ด้วย กล่าวกันว่า ชอบพระราชหฤทัย ในเรื่องพระอภัยมณี จึงมีรับสั่งให้สุนทรภู่แต่งต่อ นอกจากนี้ สุนทรภู่ยังแต่งเรื่อง สิงหไตรภพถวายกรมหมื่น อัปสรฯ อีกเรื่องหนึ่ง

แม้สุนทรภู่จะอายุมากแล้ว แต่ท่านก็ยังรักการเดินทางและรักกลอนเป็นที่สุด ท่านได้แต่งนิราศไว้อีก ๒ เรื่องคือนิราศพระประธม และนิราศเมืองเพชร สุนทรภู่ได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็น "พระสุนทรโวหาร" ในปี พ.ศ.๒๓๙๔ ขณะที่ท่านมีอายุ ได้ ๖๕ ปีแล้ว ท่านถึงแก่อนิจกรรมเมื่อปี พ.ศ.๒๓๙๘ รวมอายุได้ ๖๙ ปี



ผลงานบางส่วนของสุนทรภู่

นิราศ
๑. นิราศเมืองแกลง แต่งในราว พ.ศ. ๒๓๕๐ ตอนต้นปี
๒. นิราศพระบาท แต่งในราว พ.ศ. ๒๓๕๐ ตอนปลายปี
๓. นิราศภูเขาทอง แต่งในราว พ.ศ. ๒๓๗๑
๔. นิราศเมืองสุพรรณ (โคลง) แต่งในราว พ.ศ. ๒๓๘๔
๕. นิราศวัดเจ้าฟ้า ฯ แต่งในราว พ.ศ. ๒๓๗๕
๖. นิราศอิเหนา
๗. นิราศพระแท่นดงรัง
๘. นิราศพระประธม
๙. นิราศเมืองเพชร แต่งในราว พ.ศ. ๒๓๘๘-๒๓๙๒

นิทาน
๑. เรื่องโคบุตร แต่งในราวรัชกาลที่ ๑
๒. เรื่องพระอภัยมณี แต่งในราวรัชกาลที่ ๒-๓
๓. เรื่องพระไชยสุริยา แต่งในราวรัชกาลที่ ๓
๔. เรื่องลักษณวงศ์ (มีสำนวนผู้อื่นแต่งต่อ และไม่ทราบเวลาแต่ง)
๕. เรื่องสิงหไตรภพ แต่งในราวรัชกาลที่ ๒

สุภาษิต
๑. สวัสดิรักษา แต่งระหว่าง พ.ศ. ๒๓๖๔-๗
๒. เพลงยาวถวายโอวาท แต่งระหว่าง พ.ศ. ๒๓๗๓
๓. สุภาษิตสอนหญิง แต่งระหว่าง พ.ศ. ๒๓๘๐-๒๓๘๓

บทละคร
๑. เรื่องอภัยณุราช

บทเสภา
๑. เรื่องขุนช้างขุนแผนตอนกำเนิดพลายงาม แต่งในรัชกาลที่ ๒
๒. เรื่องพระราชพงศาวดาร แต่งในรัชกาลที่ ๔

บทเห่กล่อม
๑. เห่เรื่องจับระบำ
๒. เห่เรื่องกากี
๓. เห่เรื่องพระอภัยมณี
๔. เห่เรื่องโคบุตร

รวมวรรณกรรมของสุนทรภู่ ทั้งหมด ๒๔ เรื่อง